งานสัปดาห์หนังสือเพิ่งจบไป เลยอยากจะแนะนำหนังสือ Visualization หน่อยครับ เอาจริงหนังสือ Visualization ภาษาไทยมีไม่เยอะมากนัก ถ้าผู้แต่งเป็นคนไทยด้วยยิ่งหายากเลย แต่หนังสือแปลนี่พอมีครับ

หนังสือที่ขอแนะนำในวันนี้คือ Storytelling With Data เขียนโดย Cole Nussbaumer Knaflic แปลโดย ฐานันดร วงศ์กิตติธร จากสำนักพิมพ์ Bookscape ครับ

ผมเคยอ่านเล่มนี้เป็นภาษาอังกฤษ ไม่เคยอ่านภาษาไทยเหมือนกัน แต่ถ้าเนื้อหาเหมือนกันก็น่าจะดีเหมือนกันครับ

จุดนึงในหนังสือเล่มนี้ที่น่าจะมาพูดถึงกันคือความเปลี่ยนแปลงเกี่ยวกับความรู้ทาง Visualization นับทั้งแต่หนังสือได้ตีพิมพ์ออกมาในปี ค.ศ. 2015 ซึ่งก็ไม่ถือว่านานมาก แต่ก็มีความรู้พื้นฐานหลายอย่างเปลี่ยนแปลงไปพอดีครับ

ต้องเล่าก่อนว่าก่อนหน้านี้นักวิจัยด้านนี้จะสนใจความถูกต้องแม่นยำของการนำเสนอข้อมูลเป็นหลัก นำไปสู่การพยายามพิจารณาว่าแผนภูมิแต่ละแบบใช้อะไรเป็นตัวแสดงข้อมูล ยกตัวอย่างเช่น แผนภูมิแท่งก็คือมีแท่งสี่เหลี่ยมหลาย ๆ แท่งที่สูงหรือยาวไม่เท่ากันใช่ไหมครับ พูดง่าย ๆ คือความยาวของแท่งสี่เหลี่ยมเป็นตัวระบุข้อมูล

อย่างแผนภูมิวงกลมเนี่ยมักจะคิดกันว่าตัวที่ระบุค่าข้อมูลคือมุมภายในวงกลมของแต่ละเสี้ยววงกลม ซึ่งงานวิจัยอื่น ๆ ก็มายืนยันอีกทีว่าคนสามารถอ่านค่าข้อมูลที่แสดงด้วยความยาวได้ดีกว่าการแสดงด้วยมุม (การทดลองของ Cleveland และ McGill) เราเลยสรุปกันว่าแผนภูมิแท่งมีประสิทธิภาพในการแสดงข้อมูลมากกว่าแผนภูมิวงกลม ผลสรุปนี้อยู่ในหลาย ๆ ที่รวมทั้งหนังสือ Storytelling with Data ด้วย

ทีนี้ความเข้าใจนี้เริ่มเปลี่ยนไป หลายคนก็น่าจะสงสัยใช่ไหมครับว่าทำไมถึงคิดว่าแผนภูมิวงกลมใช้มุมภายในในการระบุค่าข้อมูล ในความเป็นจริงแล้ว เราอาจจะดูจากเส้นรอบวงหรือพี้นที่ของเสี้ยววงกลมก็ได้ แล้วตามคณิตศาสตร์แล้วพื้นที่หรือเส้นรอบวงก็แปรผันตรงกับมุมภายใน เพราะฉะนั้นจริง ๆ ทั้งสามส่วนนี้ก็แสดงข้อมูลได้ถูกต้องเหมือนกันด้วย

ความสงสัยนี้ได้รับการคลี่คลายด้วยงานวิจัยหลาย ๆ ชิ้นของ Robert Kosara ตั้งแต่ปี ค.ศ. 2016 เริ่มจาก Arcs, Angles, or Areas (ผมประทับใจชื่อ) งานวิจัยนี้ทดลองใช้แผนภูมิวงกลมและวงแหวนที่ดัดแปลงให้เหลือลักษณะทางภาพที่แสดงค่าข้อมูลแค่อย่างใดอย่างหนึ่งตามในรูปด้านล่าง

แผนภูมิที่ทดลองในรูปซ้ายไปขวา

แผนภูมิวงกลม
แผนภูมิวงแหวน
แผนภูมิวงแหวนที่ความหนาน้อยมาก อาจบอกได้ว่าเหลือแต่เส้นรอบวงเป็นตัวบอกปริมาณ
แผนภูมิรูปวงกลมที่ส่วนที่แสดงข้อมูลไม่ได้เป็นเสี้ยวแบบพิซซ่าที่ภาษาคณิตศาสตร์เรียกว่าเซกเตอร์ (sector) แปลว่าดูเส้นรอบวงหรือมุมเพื่ออ่านค่าข้อมูลไม่ได้ ต้องดูจากพื้นที่ที่แบ่งด้วยคอร์ด (chord) เท่านั้น
แผนภูมิวงกลมที่เหลือแต่เส้นตามรัศมี ทำให้อ่านได้แค่มุมเท่านั้น
แผนภูมิวงแหวนที่เหลือแต่เส้นตามรัศมี ก็เหมือนกับแผนภูมิ 5 ครับ

จากรูปจะเห็นได้ว่าประสิทธิภาพของแผนภูมิวงกลมแบบปกติ (แผนภูมิ 1) เท่ากับแบบที่ดัดแปลงให้เหลือแต่เส้นรอบวงหรือพื้นที่ (แผนภูมิ 3 และ 4) แต่แตกต่างจากแบบที่ดัดแปลงให้เหลือแต่มุม (แผนภูมิ 5 และ 6) หรือพูดง่าย ๆ คือคนน่าจะไม่ได้อ่านแผนภูมิวงกลมจากมุมเพราะไม่อย่างนั้นประสิทธิภาพก็จะเท่ากัน เป็นไปได้ว่าอ่านค่าจากเส้นรอบวงหรือพื้นที่มากกว่า

งานวิจัยถัด ๆ มาของ Kosara ก็มีการดัดแปลงแผนภูมิวงกลมไปหลายแบบจนสุดท้ายมีบทสรุปว่าพื้นที่น่าจะเป็นตัวบอกค่าข้อมูลหลักของแผนภูมิ อยู่ในงานปี ค.ศ. 2019 ชื่อ Evidence for Area as the Primary Visual Cue in Pie Charts ครับ

ที่ผลนี้แตกต่างไปจากความเชื่อเดิมก็ถือว่าน่าสนใจมาก เห็นเลยใช่ไหมครับว่าศาสตร์ด้าน Visualization นี่ใหม่มาก การทดลองเรื่องพื้นฐานกับแผนภูมิที่ใช้กันทั่วไปอย่างแผนภูมิวงกลมยังไม่มีเลย แปลว่าแหล่งเรียนรู้ของเราอย่างหนังสือจะมีการปรับเปลี่ยนตลอดเวลา ซึ่งไม่จำเป็นต้องเป็นข้อเสีย อาจจะมองว่ามันน่าตื่นเต้น ต้องเรียนรู้อยู่ตลอดเวลาก็ได้ครับ

แม้ว่าหนังสือ Storytelling with Data จะมีความรู้บางอย่างที่เปลี่ยนแปลงไปแล้ว แต่ส่วนอื่น ๆ ของหนังสือยังร่วมสมัยอยู่มาก ยังคงแนะนำให้อ่านกันอยู่ครับ ตรงไหนที่อ่านแล้วมีคำถาม น่าลองมาพูดคุยกันครับ

แนะนำหนังสือ Storytelling with Data