การเลือกตั้งผู้ว่าราชการกรุงเทพมหานครปี พ.ศ. 2565 เพิ่งผ่านไปไม่นานนะครับ อย่างที่ทุกคนทราบกันดีว่ามีความตื่นตัวกันพอสมควร อาจจะเพราะไม่ได้เลือกตั้งมานานแล้ว และมีผู้สมัครหลายคนที่โดดเด่น ประกอบกับบรรยากาศการเมืองระดับประเทศที่เข้าใกล้เลือกตั้งใหญ่ขึ้นทุกที แต่ผมจะไม่ได้เขียนถึงเรื่องการเมือง แต่จะเขียนถึงการรายงานผลการเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. โดยเจาะจงถึง Visualization ที่ใช้รายงานผลครับ

เช่นเดียวกับเลือกตั้งใหญ่นะครับ สื่อหลายเจ้ามีเว็บไซต์ที่ใช้รายงานผลการเลือกตั้งระดับจังหวัดครั้งนี้โดยเฉพาะ ผมจะขอยกตัวอย่าง 6 เว็บไซต์ โดยเรียกจากชื่อสื่อที่เผยแพร่เพราะน่าจะเป็นที่รู้จักกันดีกว่า และรวบรวมเฉพาะที่ผมรับทราบและบันทึกหน้าจอไว้ก่อนจะมีการรายงานผล ระหว่างรายงานผล และเสร็จสิ้นการรายงานผลนะครับ (ขออภัยสื่อหลาย ๆ เจ้าที่ผมไม่ได้รวบรวมไว้ด้วยครับ ขอรับเป็นความผิดของผมเองที่ไม่ถ้วนถี่)

สื่อและเว็บไซต์รายงานผลการเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. ทั้ง 6 ที่ผมรวบรวมไว้มีดังนี้ครับ

โดยมีหน้ารายงานผลเลือกตั้งคะแนนอย่างเป็นทางการ (หลังวันเลือกตั้ง) ตามรูปด้านล่างนี้

เท่าที่สังเกตได้เร็ว ๆ จากรูปภาพจะเห็นว่าทั้ง 6 เว็บแบ่งออกเป็นสองกลุ่มใหญ่ ๆ บนและล่าง โดยกลุ่มบนใช้สีพื้นหลังขาวหรือสว่าง ในขณะที่กลุ่มล่างใช้สีดำหรือสีที่ค่อนข้างมืด ผมไม่แน่ใจว่าเป็นที่สไตล์ของสื่อหรือมีการตัดสินใจด้วยเหตุผลอื่นใด อยากให้สังเกตเพิ่มเติมด้วยว่าสีเขียวซึ่งแสดงเขตที่คุณชัชชาติได้คะแนนนำก็มีความแตกต่างกันในแต่ละเว็บไซต์ ใครสนใจเรื่องการเลือกใช้สีในเว็บไซต์รายงานผลการเลือกตั้ง ลองอ่านในโพสต์นี้ของผู้ออกแบบเว็บไซต์หนึ่งได้ครับ

ถ้าพูดถึงในแง่การแสดงผล ผมจะเน้นที่แผนที่และผลการเลือกผู้ว่าฯ เป็นหลัก ทั้งนี้บางเว็บไซต์ไม่มีการรายงานผล ส.ก. หรือไม่ได้แสดงเป็นแผนที่ อาจทำให้วิเคราะห์เปรียบเทียบได้ยากครับ ทั้ง 6 เว็บไซต์ใช้แผนที่เป็น Visualization หลักในการแสดงผลการลงคะแนนเลือกผู้ว่าฯ โดยเว็บไซต์ของ Thairath และ The Matter เปิดขึ้นมาเป็นแผนที่เชิงภูมิศาสตร์เป็นค่าเริ่มต้น ในขณะที่เว็บไซต์อื่น ๆ ใช้ Tile Grid Map เป็นค่าเริ่มต้นแทน โดยเว็บไซต์ของ ThaiPBS และ The Standard สามารถสลับไปเป็นแผนภูมิแบบภูมิศาสตร์ได้ด้วย

แผนที่แบบ Tile Grid Map นี้ใช้รูปร่างเรขาคณิตแทนพื้นที่แต่ละส่วน แทนที่การใช้ขอบเขตทางภูมิศาสตร์หรือรัฐศาสตร์ โดยมักเน้นให้แต่ละส่วนมีขนาดเท่า ๆ กันเพื่อให้มองเห็นพื้นที่ที่มีขนาดเล็กเท่ากันกับพื้นที่ขนาดใหญ่ แผนที่ลักษณะนี้มีการใช้มาอย่างยาวนาน แต่เพิ่งได้รับความนิยมอย่างแพร่หลายในการแสดงข้อมูลบนแผนที่ประเทศสหรัฐอเมริกา เพราะรัฐต่าง ๆ มีขนาดเล็กใหญ่แตกต่างกันมาก อย่างเช่น รัฐ Texas มีขนาดพื้นที่ใหญ่กว่า Rhode Island กว่า 250 เท่าแต่มีจำนวน ส.ว. ได้เท่ากัน เป็นต้น ใครสนใจแผนที่แบบนี้ ลองศึกษางานวิจัยต่อไปนี้ได้ครับ ไม่ว่าจะเป็นการสร้างแผนที่แบบอัตโนมัติ หรือการวัดประสิทธิภาพเปรียบเทียบระหว่างแผนที่ Tile Grid Map แบบต่าง ๆ เป็นต้น

ในประเทศไทย ผมเข้าใจว่าแผนที่ลักษณะนี้แพร่หลายเมื่อครั้งมีการรายงานผลการเลือกตั้งใหญ่ปี พ.ศ. 2562 ที่มีการใช้แผนที่ที่รูปทรงเรขาคณิตสี่เหลี่ยมหรือหกเหลี่ยมแสดงเขตเลือกตั้ง สำหรับกรณีการเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. เขตเลือกตั้งหรือเขตการปกครองย่อยเหล่านี้อาจจะไม่มีความสำคัญต่อผลการเลือกตั้งมากนัก เพราะมีผู้ว่าฯ ได้คนเดียว ผลคะแนนเกิดจากการนำคะแนนทั้งหมดทุกเขตมารวมกันตรง ๆ แต่แผนที่ก็ช่วยทำให้เราเห็นลักษณะการกระจายตัวกันของคะแนนได้ว่าเขตไหนนิยมผู้สมัครคนไหน โดยเขตใหญ่นอกเมืองก็ไม่บดบังเขตเล็กใจกลางเมือง

ถ้าเป็นมุมมองภาพรวมแยกตามเขต ทุกเว็บไซต์สามารถดูได้โดยง่ายว่าผู้สมัครคนไหนมีคะแนนนำในแต่ละเขต แต่ถ้าเปลี่ยนคำถามใหม่ว่าผู้สมัครแต่ละคนมีคะแนนนำที่เขตไหนบ้าง จะมีแค่ The Matter, ThaiPBS และ Voice เท่านั้นที่สามารถกรองข้อมูลหรือมีหน้าจอเฉพาะแยกออกมา โดย Voice แสดงเป็นตาราง ไม่ได้เป็นแผนที่ และ ThaiPBS มีหน้าเปรียบเทียบคะแนนผู้สมัครสองคนด้วยว่าคนไหนได้คะแนนนำในเขตไหน ดังภาพเปรียบเทียบผู้สมัครคะแนนรวมอันดับ 2 และ 3 ด้านล่างนี้

เราจะเห็นได้ว่าแต่ละเว็บรองรับมุมมองการดูข้อมูลที่แตกต่างกัน ปัญหาหนึ่งของการดูผลการลงคะแนนเลือกผู้ว่าฯ ครั้งนี้ก็คือ เรารู้ว่าใครเป็นผู้ว่าฯ ชัดเจน แต่เราไม่รู้ว่าคนที่ได้คะแนนรอง ๆ ลงมาได้คะแนนในเขตไหนมากน้อยเท่าไรบ้าง เพราะว่าทุกเขตเป็นสีเขียวทั้งหมด

แม้ว่าเราจะพอรู้ล่วงหน้าอยู่บ้างว่าคุณชัชชาติจะได้คะแนนสูงสุด แต่หลายคนไม่คิดว่าจะได้คะแนนเสียงมากขนาดนี้ มากกว่าผู้สมัครคนอื่นทุกคนในทุกเขต การที่ข้อมูลจริงแตกต่างจากที่คาดการณ์ไว้ทำให้ออกแบบได้ยากมีการแจกแจงไว้โดยละเอียดในงานวิจัยชื่อ Data Changes Everything (วารสาร TVCG 2020) ใครสนใจลองไปอ่านเพิ่มเติมได้ครับ

เท่าที่ผมสังเกตดู มีเว็บไซต์ของ ThaiPBS และ The Standard ทำเตรียมกรณีนี้ไว้ (เข้าใจว่าของ The Matter มีการทำเพิ่มเติมในตอนหลัง) โดยของ ThaiPBS สามารถกรองข้อมูลให้เหลือเฉพาะแต่ละอันดับและแจกแจงตามเขตได้ ตามภาพด้านล่างที่แสดงข้อมูลว่าผู้ได้คะแนนอันดับสองในแต่ละเขตคือผู้สมัครคนไหน

ในขณะที่ของ The Standard แสดงแผนภูมิแท่งแบบซ้อนลงในแต่ละสี่เหลี่ยมของ Tile Grid Map ตามภาพต่อไป จุดนี้เป็นข้อดีของ Tile Grid Map ที่แผนที่เชิงภูมิศาสตร์อาจจะทำไม่ได้ครับ อย่างไรก็ตามด้วยพื้นที่ที่จำกัด อาจจะไม่สามารถมองเห็นผู้ที่ได้คะแนนอันดับสองในแต่ละเขตได้ชัดเจนมากนัก

อีกปัญหาหนึ่งที่อยากพูดถึงและคิดว่าน่าสนใจสำหรับเว็บไซต์ที่ต้องรับข้อมูลตามเวลาจริงคือ การแสดงว่าข้อมูลปัจจุบันกำลังมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลาโดยอาจใช้ภาพเคลื่อนไหว สัญลักษณ์ หรือระบุเวลาที่มีการเปลี่ยนแปลงล่าสุด

นอกจากนั้นก็ควรรองรับในกรณีที่ไม่มีข้อมูลเข้ามา โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อนำลำดับสูงสุดไปแสดงเป็นสีบนแผนที่ เพราะเมื่อหลายลำดับมีค่าข้อมูลเท่ากัน เช่น คะแนนของผู้สมัครทุกคนเป็นศูนย์ทั้งหมด เป็นต้น จะได้การจัดเรียงข้อมูลตามค่าเริ่มต้น โดยอาจจะได้สีที่ดูสุ่ม ๆ ตามภาพด้านล่าง

ปัญหานี้อาจจะเทียบเคียงได้กับปัญหา Cold Start ในวงการอื่น ๆ ซึ่งแก้ได้โดยการกำหนดกรณีพิเศษที่ผลรวมคะแนนเป็นศูนย์หรือต่ำกว่าเกณฑ์ให้แสดงเป็นสีที่ไม่ใช่สีของผู้สมัครคนใดเลย อย่างเช่นสีเทา ตามภาพด้านล่าง

หรืออาจจะแสดงข้อมูลอื่นที่น่าจะเป็นประโยชน์ต่อผู้ที่เข้ามาดูข้อมูลนี้เมื่อยังไม่มีข้อมูลไหลเข้ามา อย่างเช่นข้อมูลผลการเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. ครั้งที่แล้ว ตามด้านล่างนี้ครับ

โดยสรุปแล้วเป็นที่น่ายินดีที่มีสื่อหลายเจ้าร่วมมือกับผู้พัฒนาหลายที่เพื่อสร้างเว็บไซต์รายงานผลการเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. ขึ้นมานะครับ หวังว่าตอนเลือกตั้งใหญ่จะเป็นแบบเดียวกัน ความคึกคักนี้เทียบได้กับในหลาย ๆ ประเทศ แต่ปัญหาเรื่องการออกแบบ Visualization หรือแผนที่ที่ดีบางอย่างอาจจะเฉพาะเจาะจงกับเรา ยกตัวอย่างเช่น ในการเลือกตั้งประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา ต่อให้เกิด Landslide ขึ้นแบบกรณีของคุณชัชชาติที่ได้คะแนนมากกว่าผู้สมัครอื่นในทุกเขต แต่ก็ไม่เป็นอะไร เพราะผู้สมัครชิงตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐก็มีคนหลัก ๆ อยู่สองคนจากสองพรรคอยู่แล้ว ถ้าคนนึงได้ 52% อีกคนก็ได้เกือบ 48% นี่แหละ แต่การเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. มีผู้สมัครอันดับรอง ๆ ลงไปที่ได้คะแนนพอ ๆ กันอยู่เยอะพอสมควร เมื่อบริบทของข้อมูลเปลี่ยนไป (การแบ่งเขตเลือกตั้ง วิธีการนับคะแนนเลือกตั้ง ฯลฯ) ทำให้การออกแบบแตกต่างออกไปด้วย

เรื่องอื่น ๆ ที่น่าสนใจคือ Voice มีการใช้เสียงเพลงเลือกตั้ง อย่างเช่น "ก้าวไก่" มาประกอบหน้าของผู้สมัครแต่ละคน ส่วน ThaiPBS มีการใช้ภาพเคลื่อนไหวแบบสั้น ๆ เหมือนเวลาแนะนำนักเตะในเกมฟุตบอลด้วย (อ่านรายละเอียดเพิ่มเติมได้จากบทความนี้) ถ้าเป็นแนวสามมิติ หลายคนอาจจะเคยเห็นงานของไทยรัฐทีวีซึ่งอาจจัดได้ว่าเป็นความพยายามทำให้ข้อมูลเหมือนจับต้องได้จริง ๆ จะเรียกว่าเป็น Data Visceralization ก็คงพอได้ครับ

สุดท้ายนี้ถ้าผมตกหล่นตรงไหนไป ลองมาแลกเปลี่ยนกันได้ครับ ปีนี้ Boonmee Lab อาจจะไม่ได้มีส่วนช่วยพัฒนาเว็บรายงานผลการเลือกตั้งของสื่อไหนโดยตรง เลยไม่มีรายละเอียดการพัฒนามาพูดคุยกัน แต่ถ้าใครสนใจปัญหาเชิงเทคนิคเกี่ยวกับการพัฒนาเว็บไซต์รายงานผลการเลือกตั้ง ลองอ่านได้จากบทความจากหนึ่งในผู้พัฒนาเว็บไซต์ได้ครับ

แผนที่ผลการเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม. 2565